Instytucja zachowku ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy, są to zstępni (każdy kolejny potomek spadkodawcy tj. dzieci, wnuki itp.), małżonek oraz rodzice. Osoby te mogą żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku zapłaty kwoty pieniężnej i jest to pewnego rodzaju substytut spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Aby instytucja zachowku mogła zostać „włączona” to spadkodawca z różnych względów musi pominąć wskazane wyżej osoby przy wyrażeniu swojej ostatniej woli i np. chce powierzyć cały spadek swojemu najlepszemu przyjacielowi lub tylko jednemu członkowi rodziny (np. tylko żonie, pomijając przy tym dzieci) lub jeszcze za życia przekazuje komuś wszelkie wartościowe nieruchomości i rzeczy w drodze darowizny. Wówczas Ci krewni spadkodawcy mogą domagać się zachowku od powołanego przez spadkodawcę spadkobiercy lub obdarowanego przez spadkodawcę (darowizna). Nie będzie natomiast możliwa sytuacja, gdy jednocześnie uprawnionymi będą zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, a także zstępni oraz rodzice spadkodawcy.
Na uwagę zasługuje to, że gdy spadkodawca w chwili śmierci posiadał rodziców, małżonka bądź dzieci to roszczenie zachowek mają tylko krewni, którzy dziedziczyliby w pierwszej kolejności tj. dzieci i małżonek. Natomiast dopiero, gdy spadkodawca nie miał dzieci lub małżonka wówczas o zachowek mogą wystąpić jego rodzice.
Zachowek określany jest w kwocie pieniężnej, zatem co do zasady jego spełnienie nie może polegać na wydaniu jakichkolwiek rzeczy z masy spadkowej. Natomiast, nic nie stoi na przeszkodzie aby obdarowany i uprawniony doszli do porozumienia w postaci np. że uprawniony zrzeknie się prawa do zachowku w zamian za wydanie mu konkretnego składnika majątku (np. samochodu).
Wysokość zachowku to połowa kwoty pieniężnej udziału spadku, który by przypadał osobie objętej dziedziczeniem ustawowym. Przepisy stanowią również o odstępstwach od tej zasady. W przypadku trwałej niezdolności do pracy oraz osób, które nie mają ukończone 18 lat to wysokość zachowku wynosi 2/3 powyżej kwoty.
Żądanie zapłaty zachowku można wystosować na drodze sądowej albo polubownie. Droga polubowna jest oczywiści szybsza i tańsza.
Prawo do zachowku przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu w przypadku dziedziczenia testamentowego albo 5 lat od śmierci spadkodawcy w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Sprawy o zachowek w tle są dość trudne, gdyż często spadkobiercy mają do czynienia z nieuczciwymi krewnymi, którzy w zachowku widzą możliwość łatwego zarobku podczas gdy w ogóle nie utrzymywali realizacji ze spadkodawcą.